İSTANBUL KAMONDO TURU

KAMONDO MERDİVENLERİ/CAMONDO STAIRS

Karaköy’den Galata’ya çıkan yokuşlardan birinde Bankalar Caddesi’ni Banker Sokak’a bağlayan, spiral merdivenleri mutlaka görmüşsünüzdür. Ben de ilk kez mimarlık fakültesinde öğrenciyken görmüştüm. Dönem projesi için arsa ararken bu merdivenlerin çıktığı sokakta heyecan verici bazı kalıntılar bulmuştum. Sonraları kalıntılar ve merdiven arasında bir bağlantı olduğunu öğrendim, ikisi de Kamondolara ait yapılardı. Zamanla, özellikle Karaköy çevresinde sık sık önünden geçtiğim birçok binanın Kamondoların olduğunu keşfettim ve merakım arttı.

On one of the slopes leading from Karakoy to Galata, you must have seen the spiral stairs connecting Banks Street to Banker Street. I first saw it when I was a student at architecture school. When I was looking for a plot for my semester project, I found some exciting ruins on the street where these stairs lead. Later, I found out that there was a connection between the remains and the staircase, both of which belonged to the Camondos. Over time, I discovered that many of the buildings I often passed in front of, especially around Karakoy, belonged to Camondos, and my curiosity grew.

FELEK HAN VE KALINTILAR / FELEK INN AND REMAINS

Kamondo ailesiyle ilgili araştırmalarımı elimden geldiğince kısa tutarak anlatmaya çalışacağım ancak bu çok mümkün olmayacak çünkü dönemlerine damga vurmuş bu ailenin tarihçesi oldukça geniş.

I’ll try to explain my research on the Camondo family by keeping it as short as I can, but it won’t be possible because the history of this family, which has marked its period, is quite extensive.

Öncelikle kimdir bu Kamondolar derseniz 19. yüzyılda Galata’da yaşamış Yahudi banker bir aile. Kökenleri İspanya’ya dayanıyor. 1492 yılında Katolik kral ve kraliçenin Müslüman ve Musevilerin İspanya’yı terk etmesini istemeleriyle ülkelerinden ayrılıyorlar. İspanyol kökenli Yahudiler anlamına gelen Sefaradlar, önceleri Navarra, Portekiz ve İtalya’ya yönelmişler. Daha sonra bir kısmı Osmanlı İmparatorluğu’na göç etmiş. Çok kesin bilgilere ulaşılamasa da İspanya’dan İtalya’ya Venedik’e yerleştikleri, oradan da XVII. yüzyıl ortalarında İstanbul’a geldikleri biliniyor. Ailenin İstanbul’da varlığı tespit edilen ilk üyesi Haim Camondo’dur. Ancak bilinmeyen bir sebeple Osmanlı padişahı 1782’de ülkeyi terk etmesi için kendisine 24 saat tanıdığında, ailesiyle birlikte Trieste’ye gitmiştir.

First, for those who wonder who the Camondos are, I have to say that they are a Jewish family of bankers who lived in Galata in 19th century. Their origins date back to Spain. They leave their country in 1492 when the Catholic King and Queen want Muslims and Jews to leave Spain. Sephardi, meaning Jews of Spanish origin, first headed to Navarra, Portugal and Italy. Later, some of them emigrated to the Ottoman Empire. Although very precise information is not available, they settled in Venice from Spain to Italy, and from there it is known that they came to Istanbul in the middle of the 17th century. The first member of the family to be identified in Istanbul is Haim Camondo. But for an unknown reason, when the Ottoman sultan gave him 24 hours to leave the country in 1782, he went to Trieste with his family.

İki yıl sonra oğlu Abraham Salomon, İstanbul’a dönmüş ve aile işinin başına geçmiştir. Kardeşi Isaac ile 1802’de Isaac Camondo & Cie. (Isaac Camondo ve Şürekası) adlı bankayı kurmuşlar ve global bir şirket haline gelmişlerdir. Aile bu dönemde Abraham Salomon Camondo tarafından hem mali hem gayrimenkul yönünden zenginleşerek yönetilmiştir. Kırım Savaşı sırasında savunma gereksinimleri ve sonrasında vergiler, gümrükler ve tekeller garantisiyle Osmanlı İmparatorluğu’nun bankerliğini yaparak daha da zenginleşmişlerdir. Abraham Salomon Camondo hem Sultan Abdülmecid’in hem de Sultan Abdülaziz’in yönetiminde önemli bir nüfuza sahip olmuştur.

Two years later, his son Abraham Salomon returned to Istanbul and took over the family business. He and his brother Isaac founded a bank called Isaac Camondo & Cie in 1802 and it became a global company. During this period, the family was managed by Abraham Salomon Camondo, prospering both financially and in terms of real estate. During the Crimean War, they became even richer by becoming bankers of the Ottoman Empire with the guarantee of defense requirements and taxes, customs and monopolies afterwards. Abraham Salomon Camondo had considerable influence under both Sultan Abdulmajid and Sultan Abdulaziz.

Kamondoları bu kadar önemli yapan elbette ki sadece mali güçleri değil aynı zamanda hayırseverlikleridir. 19. yüzyılın önemli değişim mekanizmalarından olan filantropi anlamında bir hayırseverlik bu. Filantroplar o dönem henüz var olmayan bir sosyal devlet rolü yüklenen kişiler olarak karşımıza çıkmışlardır.

Of course, it is not only their financial strength that makes the Camondos so important, but also their philanthropy, which is one of the important mechanisms of change of the 19th century. Philanthropes appeared at that time as people who had the role of a social state that did not yet exist.

Abraham Salomon Camondo ailenin Osmanlı’da bilinen en ünlü kişisidir. Abraham Salomon’un oğlu Rafael, çok genç yaşta ve pek fazla iz bırakmadan ölür (1866). Ancak Rafael’in oğulları, Abraham Behor (1829-1889) ve Nesim (1830-1889), ailenin İstanbul’daki finansal ve kentsel inisiyatiflerini geliştirirler. Bunun yanı sıra Osmanlı Yahudi cemaatinin dilsel ve profesyonel yapısını değiştirecek eğitimsel atılımlarda da bulunurlar. Abraham Behor’un Abraham Salomon’la, yani büyükbaba ile karıştırıdığı olmuştur. Büyükbaba, ailenin zenginliğini ve sosyal cesametini toplumsal bir güce çeviren ilk fert olarak hatırlanmalıdır. Ailenin sosyal ve kamusal misyonlarını belirleyen, geliştiren kişi ise torunu Abraham Behor’dur.

Abraham Salomon Camondo is the most famous person in the family. Abraham Salomon’s son Rafael dies at a very young age and without much trace (1866). However, Rafael’s sons, Abraham Behor (1829-1889) and Nesim (1830-1889), developed the family’s financial and urban initiatives in Istanbul. In addition, they also make educational breakthroughs that will change the linguistic and professional structure of the Ottoman Jewish community. Abraham Behor has been confused with Abraham Salomon, grandfather. The grandfather should be remembered as the first member to turn the wealth and social body of the family into a social force. The person who set and developed the social and public missions of the family is his grandson Abraham Behor.

1860’lı yıllara gelindiğinde başkent İstanbul’da ortaya çıkmaya başlayan Rum Bankerlerin kurdukları yeni banka ve şirketlerin oluşturduğu rekabet ortamı ve yine bu dönemde devletin dışarıdan kredi almaya başlamasıyla Camondo Ailesi, 1869 yılında Paris’e göç etmiştir. Ancak bir ayakları İstanbul’da kalmış, şirketi dışarıdan bir süre daha yönetmişlerdir.

By the 1860s, the competitive environment created by the new banks and companies established by Greek bankers, which began to emerge in the capital Istanbul, and again during this period, the Camondo family emigrated to Paris in 1869, when the state began to take loans from outside. But they managed the company’s presence in Istanbul from the outside for some time.

Dede Camondo, Paris’e yerleştikten üç yıl sonra vefat ettiğinde isteği üzerine naaşı İstanbul’a getirilip defnedilmiştir. Anıt mezarı, Hasköy Yahudi mezarlığındadır.

When grandfather Camondo died three years after settling in Paris, his body was brought to Istanbul and buried at his request. His mausoleum is in Haskoy Jewish cemetery.

ABRAHAM SALOMON CAMONDONUN MEZARI/ MOSOLEUM OF ABRAHAM SALOMON CAMONDO
https://www.istanbulium.net/2013/11/avram-kamondonun-ant-mezar.html

Paris’e göç sonrası dönemde, Abraham Behor ve Nesim aynı yıl, 1889’da ölürler. Paris’te büyüyen oğulları İzak ve Moiz, eğitimsel hayırseverlikten, banka ve finanstan vazgeçerler. Sanat için yaşarlar ve oluşturdukları resim ve sanat eşyası koleksiyonları Louvre’a, Fransız devletine yapılmış en büyük bağışlar arasında yer alır. Bağışladıkları çeşitli koleksiyonlar ve malikaneleriyle Paris’te Nissim de Camondo Müzesi oluşur. Sanat hamisi, koleksiyoncu bu nesil, eğitimsel hayırseverlikten vazgeçerken aynı zamanda Yahudi cemaatine de sırt çevirir. Yahudi dini ve kurumlarıyla ilişkiler yok olur. Onlardan sonraki ve son nesli temsil eden Beatrice (1894-1945), katolik dinini benimser. Çocuklarıyla birlikte Auschwitz’de öldürülür. Camondo ailesinin hikayesi bu şekilde noktalanır.

In the post-emigration period to Paris, Abraham Behor and Nesim died in the same year, 1889. His sons, Izak and Moiz, who grew up in Paris, give up educational philanthropy, banking and finance. They live for art and their collections of paintings and art objects are among the largest donations ever made to the Louvre and the French state. The Nissim de Camondo Museum is formed in Paris with the various collections and manors they donated. This generation of art patron, collector, abandons educational philanthropy while at the same time turning its back on the Jewish community. Their relationship with Jewish religion and institutions disappears. Beatrice (1894-1945), representing the next and last generation of them, adopts the Catholic religion. She is killed in Auschwitz with her children. That’s how the story of the Camondo family ends.

NISSIM DE CAMONDO MUSEUM-PARIS
https://en.parisinfo.com/paris-museum-monument/71435/MAD-Musee-Nissim-de-Camondo

Camondolar, İstanbul’da yaşadıkları müddetçe şehrin finansal havasını şekillendirmişler, belediyecilik faaliyetlerine ve şehrin imarına katkıda bulunmuşlar, aynı zamanda eğitim, kültür gibi alanlarda da etkili olmuşlardır. İmparatorluğun başkentinde kalıcı izler bırakmışlardır.

As long as they lived in Istanbul, the camondos shaped the financial mood of the city, contributed to municipal activities and the zoning of the city, and were also influential in areas such as education and culture. They left permanent traces in the capital of the Empire.

1850’lerde Galata Bankerleri denilen sarraflar ve bankacıların hepsi Galata’nın değişimine katılırlar, ilk belediye reformuna iştirak ederler ve Altıncı Daire civarında, ışıklandırma, kaldırım, sokak düzleştirmesi, yeni hanların kurulması faaliyetlerine katılırlar. Bankerlerin rolü, hem proje tasarım safhalarında yer almaları; hem de tüm bunların yapılması için kredi veren mali merci olmalarıdır.

In the 1850s, Galata bankers all participate in the change of Galata, participate in the first municipal reform and participate in the activities of lighting, sidewalks, street smoothing, and the establishment of new inns around the Altıncı Daire. The role of bankers is that they are both involved in the design stages of the project and are the financial authority that gives credit for all this.

1860’larda kurulan bankaların hepsi Galata’ya yerleşmiştir. Bunların da birçoğu Camondo hanlarında kiracıdır. Banker, maliyeci ya da herhangi para işi ile uğraşan fert ya da müessese, bu dalda var olmak, bu dünyada tanınmak istiyorsa ya bir Kamondo hanında ya da bir Kamondo hanının yanında adres edinmektedir. Çünkü Kamondolar dönemlerinin en önemli rol modelidir.

All of the banks established in the 1860s were settled in Galata. Many of these are also tenants in Camondo inns. A Banker, a financier, or a member or institution engaged in any money business, if it wants to exist in this branch, be recognized in this world, it gets an address either in a Camondo Inn or next to a Camondo Inn. Because Camondos are the most important role model of their era.

Camondoların sayıları yüzlerle ifade edilebilen gayrimenkulü edinmeleri mali açıdan zor olmamıştır ancak kendi üstlerine almaları noktasında sıkıntılar vardır. Osmanlı Devleti’nde Islahat Fermanı ile yabancılara mülk edinme fermanı çıkmış ancak hayata geçirilmesi 1867’de “Tebea-i Ecnebiyenin Emlak İstimlakine Dair Nizamname” ile olmuştur. Bu zamana kadar yabancılar, tapularını Osmanlı taabiyetinde olan bir akrabaları üzerine kaydettirerek gayrimenkul sahibi olabilmişler, bazen de yabancı olmasına rağmen gayrimenkuller senet karşılığı kadınlar üzerine kaydedilmiştir. Bunlar dışında özellikle erkeklerin yasal yollardan gayrimenkul sahibi olmaları engellenmiştir. Camondolar ise bu nizamnameden öncesinde bile Emlakları üzerlerine kaydettirebilmişlerdir. Bu imtiyazlı konum bizzat padişah tarafından yalnızca onlara özel olarak verilmiştir. Eskiden beri devlete sadıkane hizmette büyük bir gayret göstermiş olmaları nedeniyle tamamen ecnebi sayılmamış, onlara özel düzenlemeler yapılmıştır.

It was not financially difficult for the Camondos to buy real estate, which is in the hundreds, but there are difficulties in obtaining it on their own. In the Ottoman Empire, an edict for the acquisition of property for foreigners was issued with a royal edict of reform, but its application was by an order issued in 1867. By this time, foreigners were able to own real estate by registering their deeds with a relative of Ottoman citizens, and real estate was recorded to women in exchange for promissory notes, although sometimes they were foreigners. Apart from these, especially men are prevented from owning real estate by legal means. Camondos, on the other hand, were able to register real estate with them even before this order. This privileged position was given to them only by the sultan himself. Since they had made great efforts to serve the state since very ancient times, they were not considered complete strangers, special arrangements were made for them.

Kamondoları ilk duyduğum tarihten beri sayıları yüzlerce olan bu gayrimenkullerinin bir kısmını gezmeye ve fotoğraflamaya çalışıyorum. Yapılarla ve aileyle ilgili detaylı bilgi edinmek isteyenler için yararlandığım kaynakları ekleyeceğim ama burada da kısaca bu yapılardan bahsedelim istiyorum.

I’ve been trying to tour and photograph some of these properties, which number in the hundreds, since I first heard about the Camondos. For those who wants to learn more about buildings and family, I will add the resources I have used, but I want to briefly talk about these buildings here.

Kamondo ailesinin yapılarını sırayla gezdiğimiz bir şehir turu yapmak istesek sanırım İstiklal Caddesinden başlamak gerekir. Cadde üzerindeki tek Kamondo yapısı Hasan Paşa Hanı’dır.

If we want to do a city tour where we take turns touring the buildings of the Kamondo family, I think we should start from Istiklal Street. The only Camondo building on the street is the Hasan Pasha Inn.

HASAN PAŞA HANI/HASAN PASHA INN

Yapıda Osmanlı’nın Batılılaşma döneminde sıkça görülen ve karakteristik bir özellik haline gelen aksiyal simetri kullanılmıştır. Mimari tarz olarak eklektik üslup görülmektedir.

Axial symmetry was used in the structure, which was frequently seen during the Westernization period of the Ottoman Empire and became a characteristic feature. Eclectic style is seen as architectural style.

Özgünlüğünü yitirmiş olan mağaza vitrininden oluşan zemin katın dışındaki normal katlar korunmuştur. Yapıldığı dönemde komisyoncudan mühendise çeşitli meslek gruplarından kimselere ev sahipliği yapmış olan hanın günümüzdeki kiracısı bir giyim mağazasıdır.

The normal floors outside the ground floor, consisting of a storefront that has lost its authenticity, have been preserved. The modern tenant of the inn, which was home to people from various professional groups from broker to engineer at the time it was built, is a clothing store.

İstiklal Caddesi’nden aşağıya doğru devam ettiğimizde Beyoğlu Anadolu Lisesi yanındaki Nur-i Ziya Sokak’ta başka bir Kamondo binası buluruz.

As we continue down Istiklal Street, we find another Kamondo building on Nur-i Ziya Street next to Beyoglu Anatolian High School.

Yapının karşısında Fransız Sarayı yer almaktadır. 1884 Huber Haritasında da Camondo ailesine ait gözüken yapı 1880’lerin başında yapılmıştır. Nissim de Camondo Müzesi’ndeki envanter defterlerine göre Polonya Sokak’ta, günümüzdeki adıyla Nuri Ziya Sokak’ta, ailenin bu yapıdan başka bir tane daha yapısı olduğu anlaşılmaktadır, ancak bu yapıyla ilgili günümüze bir bilgi ulaşmamıştır. Bu iki yapıyı da özel yapı olarak dile getirmişlerdir. Yapının mimarının da bu bilgilerden Stampa olduğu anlaşılmaktadır. Envanter defterinde, bu iki özel evden birini Stampa’nın daireli bir yapıya dönüştürdüğünü yazmaktadır. Art-Nouveau akımından motifleri de barındıran yapı eklektik üslupla yapılmıştır.

Opposite the building is the French palace. The 1884 Huber map also shows the Camondo family building was built in the early 1880s. According to inventory books at the Nissim de Camondo Museum, it is understood that on Polish Street, under its present name Nuri Ziya Street, the family had another structure other than this structure, but no information about this structure has reached the present day. They expressed these two structures as special structures. From this information, it is understood that the architect of the structure was Stampa. In the inventory book, it says that Stampa converted one of these two private houses into an apartment structure. The structure, which also contains motifs from the Art-Nouveau movement, was built in an eclectic style.

NUR-İ ZİYA SOKAKTAKİ YAPI/CAMONDO INN IN NUR-I ZIYA STREET

GİRİŞ / ENTRANCE

BALKON DETAYI/BALCONY DETAIL

NUR-İ ZİYA SOKAK/NUR-I ZIYA STREET